4.12.10

Трескавец 3 (папокот на светот)

Црквата во Трескавец по многу нешта ме потсеќа на мојата Македонија.

 Прво, местото – мислам дека е најубавото место на светот, со прекрасен поглед, со чувство како да ги допирате облаците, како да го дишете најубавиот воздух, и кога се наоѓате горе – меѓу небото и земјата како во вас да влегува некоја натприродна сила... Опасно е – близу до грмотевиците, но сепак се чувствувате заштитено – како во прегратка на Мајката Божја, како дома. Тоа е за мене Трескавец – папокот на светот! Почетокот на сите почетоци кој иако претрпел страшни времиња – сепак стои и постои!
Црквата е опкружена со нови конаци, блескави, чисти – а таа – во средината е како стара баба со лузни и со разни цртежи по нејзиното тело кои ги оставале времињата и тешкотиите. На прв поглед – за греота, ќе се сожалите на неа, но кога ќе и влезете во душата, кога ќе ви ги раскаже приказните од минатото – ќе го почувствувате нејзиниот дух граден со милениуми.

Трескавец

Темелите и ги изградил некој антички предок, па врз нив се градел храмот на новата вера, христијанството. Како минувало времето се градело и доградувало, се рушело и палело, се потпишувал секој што сакал да остави трага. Ѕидовите распукани, се чудите дури како уште стои, трагата од молња е најдлабока – широка пукнатина, подовите разрушени од новите генерации истражувачи... Сè има на нејзиното лице и сè може да прочитате од него. 
Од почетокот на 15. век е фреската на Богородица на влезот - за да се знае кому му е поветен овој храм.
Под неа, пак, дрвената, двокрилна. плитко резбана врата, е дело на Слепченските копиначари од 16. век.

Никој не сакал да го скрие минатото – го вградиле во иднината. Многу украсни мермерни камења послужиле за новата градба, па дури и делови од скулптури. 



Во еден од ѕидовите е вградена мермерна статуа од римски војник во хитон. Калист го поврзува ова вградување со св. Апостол Павле кој им се обратил на Римјаните со зборовите: „Вашите кипови ќе станат обични камења“. И навистина, тука римската скулптура е употребена како обичен камен.

Црквата е со пет кубиња и секое во внатрешноста претставува посебно одделение. Четирите одделенија се од страните. Ваквата градба е карактеристична за минатото, многу пред Душановото или Урошовото време. Југозападното одделение е целосно заѕидано. Оставен му е само еден прозозрец. Според преданието таму се венчал некој цар. Во старо време се заѕидувале влезовите каде се венчавале царевите, за друг прост смртен човек да не стапнува таму.

Фреските на наосот се настанати кон крајот на XVвек. Особено интересни се оние од првата зона каде се јавуваат фигури на светци во стоечка положба во природна големина. Тие се облечени во благороднички облеки, карактеристични за ренесансата и со раскошни капи со пердуви на главите. 
Бидејќи не ги сликав – еве илустрација – вака некако изгледаа. До сега такво нешто не сум видела во црква како фреска.




Casa Mila,Barcelona од Џангриз
Многу интересна беше и југо-западната просторија пренатрупана со прекрасни икони од 16.и17. век кои чекаа да бидат земени во Скопје на реставрација. Само да не ја дочекаат судбината на иконите од Зрзе (кои се во Музејот на Македонија), ама па и така подобро, отколку да стојат незаштитени и речиси фрлени во шупа.  А интересното во просторијата беше таванот – целиот брановиден, со една толку необична форма, на што повторно во шега Калист  ќе рече – сигурно Антони Гауди дошол тука, го видел кровот и се инспирирал за креирање на својата уникатна архитектура.

Не помалку интересни се старата кујна и трпезаријата. 

 Во кујната, исцрнетите камења се сведоци на огнот што горел, а прекрасните камени маси во трпезаријата се сведоци на вистинските мајстори од минатото. Овие маси се направени од едно огромно парче камен (потешки и од 2 тона), совршено обликувани, со бразди од страните за истек на водата при миење, и со специјални места во подножјето за ставање на нозете. До нив стојат исто такви камени долги клупи. Направени се во 14 век. 
 (Патем, ако некој во 14. век можел да направи толку совршена камена маса, зошто не би можел да прави фигури на животни во камења кои не морал ни да ги помести?).
Разурнувањата и повторните изградби на црквата во Трескавец се многубројни. Во 14. век, во 16., а во 19. век се случил голем пожар. Но, прилепчани брзо собрале пари за обнова. Интересни се мермерните плочи од богатите занаетчии кои дарувале прилози, но и оставиле свој белег. (Повеќе за плочите има овде).
И во 1990 година два дена по Божиќ конаците изгореле до темел, но и овојпат прилепчани неверојатно брзо собрале пари за обнова. Без многу медуимски глупости, тивко и посветено – тие си го обновиле она што го сметаат за нивно најсвето место.
 Приказните за Трескавец не се толку, ги има уште повеќе (за вградената пушка на Турчинот, за венчавањето на царевите, за секоја необична фреска), но за еден час што бев таму – полна сум со енергија за цела година.


Кој не бил не може да знае.

2.12.10

Трескавец 2 (предание за името)

Во дворот на манастирскиот комплекс во Трескавец (како и во многу други наши манастирски дворови) има разни мермерни плочи, столбови, столпчиња и други скулптурчиња ископани од околината па ставени како украс, или вградени во некој ѕид. Во Трескавец има многу такви. На влезот од црквата за скали се искористени некои од нив.
Трескавец

Трескавец

Овие траги, остатоци од античко време се доказ дека тука било населено уште многу одамна и дека најверојатно поради убавината и стратешката позиција на местото (од горе сè се гледа во недоглед) имало и верски храм и други градби. Монахот Калист раскажува дека такви парчиња често ископува од бавчата и сите ги реди на едно место, веднаш лево од влезот, каде се наоѓа и една стара крстилница која е заѕидана во средината иако местото воопшто не и е таму.

Трескавец

Трескавец

Трескавец

Трескавец
Два натписа на мермерни постаменти поставени на Аполон и Артемида, коишто потекнуваат од римската епоха (2. век н.е.) упатуваат на постоење на населба со име Колобаиса уште во античкиот период. На 100 метри северно до манастирот се лоцира и доцноантичка населба Бунар. На локалитетот Гумење, на 300 метри јужно од манастирскиот комплекс е откриена голема некропола. Во неа континуирано се вршело закопување речиси 800 години во периодот од 4. до 3. век пред н.е., па сè до 4. - 3. век н.е.
Пред неколку години нашето Министерство одлучило да се направат истражувања во и околу црквата, да се реставрираат фреските и иконите, да се поткрепи самата градба на која навистина и треба помош за да не се сруши. Тие ветиле и дека патот до горе ќе го асфалтираат. Но, освен првичните сонди кои оневозможуваат нормално движење во црквата и ветувањето – ништо друго не е направено. 
Од кога постои и кога е изграден Трескавец не се знае точно. Тој е обновуван за време на цар Душан, па затоа српската историја си го присвојува градењето на овој прекрасен манастир. Се разбира дека и на Бугарите не им е сеедно, па и тие го сметаат за дел од својата историја, бидејќи е повторно обновуван во „нивно“ време. Очигледно е дека манастирот е многу постар и дека честопати бил уништуван и пален. Според архитектурата, со отвори од сите страни (што го нема кај црквите од поново време), очигледно е дека Трескавец е еден од првите христијански храмови направен пред Светогорските.
Едно од преданијата на месното население раскажува дека пред многу векови во манастирот се подвизувале 300 монаси. Една царска ќерка по име Каламарија, од родители христијани тргнала да оди во Света Гора за да пости и да се причести. Светогорските калуѓери не и дозволиле да влезе откако ја убедиле дека во Света Гора не стапнува никакво женско суштество.
Оттаму Каламарија тргнала за Прилеп и застанала во селото Дабница, кое се наоѓа под Трескавец. Од тоа село таа испратила барање до игуменот на манастирот дека дошла специјално да го посети манастирот во кој сака да пости и да се причести. Игуменот и одговорил дека не може да и дозволи на жена нехристијанка да живее, да пости и да се причестува во манастирот.
Таа откако трипати ја повторила молбата се налутила и заповедала да го нападнат и разурнат манастирот, а монасите да ги погубат заедно со сите манастирски луѓе. Заповедта била исполнета. Од целото здание останала неповредена само црквата и јужниот дел од ќелиите кои и до денес стојат. Целиот манастир во тоа време бил заобиколен со тврдини, од кои остатоци и денес се гледаат. Од мршите и крвта на истепаните луѓе се создало некакво си чудно животно, ала (ламја) која го јадела секого кој одел во манастирот. Од таа причина тој манастир цели 200 години стоел пуст.
Еден ден имало ужасна бура со силни грмотевици и еден гром паднал врз црквата. Неколку дена потоа околу манастирот се почувствувала грозна смрдеа. Овчарските кучиња излегувале од манастирот со окрвавени муцки. Некои посмели овчари влегле во црквата и во олтарот го виделе чудното животно мртво и легнато на земјата. Грмотевицата го удрила и во исто време се образувала и една пукнатина врз северните олтарни ѕидови на црквата. Таа пукнатина постои и до денес. Оттогаш, поради тресокот на громот манастирот го носи името Трескавец, а дотогаш се викал Златоврвски манастир.

Ова предание Џинот го раскажува малку поинаку: султанијата или пак Кала Мара, како што ја нарекува Џинот, била една од жените на турскиот султан Мурат Втори. По неговата смрт на пат кон својот вилает, Мариово, султанијата застанала во манастирот за да се причести. Владиката во манастирот не ги отворил манастирските порти и забранил да  се даде причест на султанијата, која живела во брак со некрстениот султан. Тој чин ја разлутил Кала Мара, и  таа и наредила на својата придружба - 500 добро вооружени војници, да го урнат манастирот и да ги заколат сите монаси, кои тогаш според некои извори биле 300, а според Џинот, дури 700. По наредба на султанијата само владиката бил оставен жив. Се претпоставува дека султанијата од приказнава е ќерката на српскиот деспот Ѓураѓ Бранковиќ и неговата втора сопруга Ирена Кантакузина. Таа била родена 1417 година, а за султанот се омажила 1435 во градот Едрене.

Преданието раскажува дека врз највисокиот врв на планината било поставено златно јаболко, од каде се добило името Златоврв. Тоа јаболко толку светело што зраците  стигнувале дури до Егејското Море, кое исто така се гледало од врвот. Јаболкото паднало од Златоврв во време на грмотевицата кога го убила чудното животно.
Калист во шега ќе каже, дека тукашните луѓе го откриле громобранот многу, многу, многу пред Бенџамин Франклин.
А и денес на врвот стои златно јаболко – за да се зачува традицијата. 

Иако претпоставката е дека планината се вика така заради златното јаболко, мене  сепак повеќе ми личи дека е тоа заради златно-жолтите камења кои целата ја прават да има жолтеникав сјај.

Продолжува...