Македонија - Силјан Штркот

Сега во училште ја обработуваме „Силјан Штркот“ и читајќи ја приказната повторно, во глава ми се превртеа многу работи.

Отсекогаш сум ја обожавала приказната – навистина е ремек-дело, но никогаш особено не сум навлегла во неа, а сега – наеднаш почна да ми блеснува!

Силјан Штркот – тоа е Македонија!

Прво, за симболиката на штркот. Тоа е онаа убава бела птица која прави огромни гнезда на нашите бандери, оџаци и на други високи места, птица која ја има низ цела Македонија. Таа, во западните култури симболизира пород, таа во цртаните филмови со клунот ги носи бебињата до прагот или ги спушта низ оџакот. Од каде оваа симболика на запад? Сигурно е преземена од кај нас! Зашто во нашиот фолклор штркот го симболизира семејството, домот, верноста, но и постојаното обновување – зашто секоја пролет тој повторно доаѓа, неуморно патува за да дојде пак во своето старо гнездо.

Второ, за зборот – нашиот збор „штрк“ јас го поврзувам со неговото ономатопејско значење – штрака, зашто штрковите штракаат со клуновите и така комуницираат, тие се птици кои не пеат (има само некои видови што испуштаат звуци). Понатаму, од тој збор имаме изведени – штркла, штрклест (чие значење се поврзува со физиономијата на штркот). Во англискиот, зборот „stork“ се претпоставува дека е од германско потекло (Störche), зашто нормално, не може да биде од кај нас. Таму зборот нема етимологија, нема значење. А англискиот збор, односно германскиот е мноооооогу сличен на нашиот. (Во српскиот, пак, интересно е што таа птица се вика „рода“ – па така  називот е директно поврзан со раѓањето.)

Всушност, симболиката на штркот е многу повеќе препород, отколку раѓање.

И трето, за приказната.

Што сè има во приказната „Силјан Штркот“? Не, преамбициозно е од мене да се обидам да откријам сè, ама еве барем неколку работи.

Силјан е одметнатиот, непрокопсаниот, непослушниот син – тој е младата генерација која ја отфрла традицијата, не ги почитува корените, тој е младичот кој сака да избега од својата земја, некаде во странство – далеку од тука. (Познато? – сè повеќе млади мислат дека ќе си ја најдат среќата во туѓина, и, ама воопшто не си ја ценат својата татковина).

Лековерно, без грижа на совест – Силјан тоа го прави, си заминува од дома. Но, не е случајно што тој заминува со свештеник (духовникот) и се упатува кон Света Гора (Божји гроб). Очигледно е дека нему му треба некакво духовно прочистување и препородување. На патот се соочува со смртта. Коработ потонува, сите умираат. Но, за Силјан има уште една шанса, само тој останува жив. Како од матка – тој излегува на суво, соочен со нов свет!!! И во тој нов свет среќава два извора (двете мајчини дојки), кои ќе му ја пружат новата шанса – изворите со човечка и штркова вода (или истото: за да се „очовечи“ мора да го пројде препородот на штркот).

Чудната земја на штрковите, всушност е душата на Силјан, неговото преиспитување, неговото преобразување. Свесен е колку бил лош кон татка си, колку бил со слаб морал – и подготвен е да се жртвува за да ги искупи гревовите. Се престорува во штрк, станува птица (погледнува од повисоко) само за да се врати дома. Но, сфаќањето дека грешел не е доволно – тој мора уште еднаш сè да доживее. Штркот-самотник, Силјан, мора од блиску, а всушност од многу далеку да си погледне во своите корени, во својата традиција. Тие се најтрагичните носталгични моменти во приказната – тој ужасно страда по домот, по семејството, по татковината – како што од далеку ни страдаат печалбарите – и дури во тие моменти сфаќаат што напуштиле, сфаќаат кои се – и каде е нивното место. 

На крајот, целосно оформен, „очовечен“, зрел, осознаен - тој се враќа дома!

Речиси непотребна ми се виде случката кога втората година при враќањето штрковите се борат со орлите. Но, со неа Цепенков многу јасно ја претставува борбата на христијанството со исламот, популарна тогаш (за време на турското владеење), но уште попопуларна сега! Штркот го симболизира христијанството, а орелот исламот.  

И така, приказнава од памтивек, е приказна на денешнината. И баш си се прашувам, ќе се препородиме ли конечно, ќе сфатиме ли кои сме, ќе се помириме ли со тоа, ќе заврши ли борбата со орлите???

И, уште нешто, како до сега никогаш не сум го поврзала Силјан штркот со белегот на Прилеп кој го викаат Слонче, а кој пред некој месец многу повеќе ми заличи на штрк? Па така си е – таа камена фигура е штрк, всушност, човек-штрк, тоа е местото на препородот.