17.1.10

По повод... Доријан Греј

Дали сите генијалци и уметници се забегани? Дали навистина се забегани или само си дозволуваат да ги кажат и покажат внатрешните пориви?
Не сме ли сите забегани, но успеваме тоа да го скриеме од другите? Заради срамот и осудата која следува, па и отфрлањето од општеството?
Викендов се опседнав со „Доријан Греј“. Ја знаев приказната, одамна сум ја читала книгата, ама сега таа имаше поинаков ефект врз мене. Прво го гледав филмот, а потоа со трчање отидов да ја купам книгата и ја прочитав во еден здив.
Колку и да се избегнува, секоја книга го отсликува авторот, неговите размислувања, неговиот живот. Оваа книга целосно го открива Оскар Вајлд.
Човек, исклучително образован и интелигентен, но и свесен за тоа. Човек, растргнат меѓу моралот и неморалот, гревот и чистотата, совеста и несовесноста.
Можеби само бил пред своето време... Зашто неговиот живот во ништо не се разликува од многу денешни животи - но, тогаш бил осуден!
Потекнува од Даблин, од солидно ирско семејство. Татко му бил лекар, но се занимавал и со археологија и етнологија. Бил и голем женкар (имал три деца уште пред да се ожени). Мајка му била голема националистка, пишувала поезија и посветена на големата идеа, па не и пречел таквиот живот на мажот. Оскар детството го поминал во раскошна куќа каде често доаѓале политичари, книжевници, боеми, каде се разговарало и пиело,па така рано созреал.
Уште како ученик почнал да се облекува како денди и да собира скапоцени изданија на книги. Оксфордскиот универзитет го завршил со одликување (што било реткост), а на тамошен натпревар за грчките комедиографи добил златен медал.
Потоа отишол во Лондон каде се облекувал во свила и кадифе, држејќи во раката лилјан или сончоглед, се појавувал во клубовите и салоните каде зборувал за уметноста и станал „гениј на разговорот“. Парите многу лесно ги трошел живеејќи ваков живот, па морал да држи предавања за уметноста, модата, убавиот мебел. Ја прошетал Америка и Канада и често престојувал во Париз. Се оженил со богатата Констанса Лојд, но и нејзините пари брзо се потрошиле. Првите години од бракот му биле мирни, плодни (тогаш ги пишува бајките), му се родиле два сина, уредувал списание за мода и престанал да шета со сончоглед.
Тие години сите салони му биле отворени, со восхит го слушале што зборува. Прекрасните идеи и симболи што со насмевка ги кажувал низ чадот од цигарата полека влегувале и во неговите книги.
Тогаш го напишал и романот „Доријан Греј“ за кој веднаш се зборувало дека е неморален па славата му се искачила на опасна височина. Сè уште господарел во салонскиот живот кога започнале озборувањата за неговото необично дружење со млади, убави луѓе, за неговите тајни пијанства и естетски оргии. Со својата ароганција почнал да го нервира конзервативниот Лондон. На пример, по изведбата на комедијата „Ладалото на леди Виндермир“, тој излегол на сцената со запалена цигара (што било недопустиво) и рекол: „Госпоѓи и господа, можеби не е сосема коректно да пушам пред вас, но мене ми се чини дека е некоректно што вие ми пречите да пушам! Ви благодарам за интелигентниот прием на оваа прекрасна драма, гледам дека ви се допадна речиси колку и на мене“.
И сето ова хедонистичко и декадентно однесување Лондон го прифаќал, но не можел да ја прифати неговата љубовна врска со младиот и убав лорд Алфред Даглас. Бил осуден на две години робија заради „наказно однесување“, а после тоа целосно отфрлен морал да се пресели во Париз и да си го смени името. Како што самиот кажува:„ За човек едно нешто е понепријатно од тоа за него да се зборува многу, а тоа е, за него воопшто да не се зборува“. Набрзо, напуштен од сите, умрел на 46-годишна возраст.
„Доријан Греј“ е огледало на неговиот живот, но ако сме искрени со самите себе... и на сечиј живот.
Покрај главната идеја (да се продаде ли душата заради вечната младост?), книгата е преполна со изреки, често парадоксални, кои те замислуваат и ти се закачуваат во потсвеста.
Трите главни лика во романот мислам дека се и трите (најмалку) лица на човекот.
Едниот, возрасен, умен, полн со мудрости, кој не се осмелува да го живее сопствениот живот па наоѓа невино младо суштество кое сака да го направи она што тој никогаш не бил. Тоа е лордот Хенри кој ги кажува сите епиграми, но и го создава „перверзниот“ Доријан Греј.
„- Лорду Хенри, дали навистина вршите толку лошо влијание?
- Добро влијание, господине Греј и не постои. Секое влијание е неморално - неморално во научна смисла.
- Зошто?
- Затоа што кој влијае на друг на овој му ја дава својата душа. Тогаш човекот престанува да мисли со сопствените мисли и да гори со сопствениот жар. Доблестите негови не му припаѓаат вистински нему. Гревовите негови, ако воопшто постојат, позајмени се. Тој станува одек на туѓата свирка, глумецот за кого не е пишувана улогата. Целта на животот е да се развиваш самиот себе. Секој од нас е тука сосема да ја оствари својата природа. Луѓето денес заборавиле на самите себе. Заборавиле на највисоката должност, должноста кон себе...
Стравот од општеството, на кое се заснова моралот, стравот од Бога, кој е тајна на религијата - тоа се две работи кои сосема владеат со нас.“
Со својата умност, итрина и желба за експериментирање, Хенри влегува во сржта на човековото двоумење, а му го подметнува на Доријан како сопствен избор.
„За нашето одрекување ни стигнува казна. Секој инстинкт, што би сакале да го задушиме, трае и понатаму во духот наш и нè труе...
Единствениот пат да се ослободиме од искушението е да му се предадеме. Спротивстави му се и твојата душа ќе биде болна од копнеж по работи, кои самата себеси си ги забранила, болна од копнеж по она што нејзините страшни закони го направиле страшно и недозволено. Добро е речено: Најголемите светски доживувања се случуваат во мозокот. Во мозокот и единствено во мозокот се случуваат и големите светски гревови.“
За на крајот, сосема да го охрабри во неговите понатамошни чекори со зборовите:
„Грижата на совест е само оправдување за кукавиците.“
(И навистина? Што е тоа грижа на совест? Парадоксално е, но такво нешто не постои! Тоа е измислица за да се опише внатрешниот страв од мислењето на „јавноста“!).
Третиот лик, уметникот Базил, занесен од младоста и убавината на Доријан, го насликува портретот. Љубовта што ја чувствува кон Доријан го гони полетно да го наслика своето ремек дело. Таа љубов му ја обзема душата, а таа душа ја пренесува на платното.
Во тој триаголник, во тој човек поделен на три почнува да живее оној на кој му се дава предност - Доријан Греј.
Значи, како би било кога би се ослободиле од предрасудите, од озборувањата, и најважно од сè - од сопствената грижа на совест заради направените гревови? Сликата презема сè. И душевната болка и надворешните белези.
Но, колку навистина е убаво да се биде вечно млад? И колку е интересно? А, колку е во суштина здодевно!?! Ако искуствата, гревовите, искушенијата не се таложат во тебе - каква ќе биде твојата душа? - Празна! Да се биде само млад и убав е најпразното и најздодевното нешто!
Доријан му се оддава на уживањето по кое ќе дојде до заклучокот дека „среќата е нешто сосема различно од уживањето“, а секогаш на крајот доведува до разочарување.
„- Би било кобно да се знае. Неизвесноста нè предизвикува. Во маглата работите се прекрасни.
- Во неа може да се изгуби патот.
- Сите патишта завршуваат на иста точка.
- Која е таа точка?
- Разочарувањето!“
Покрај овие работи, во книгата е неизбежна провокацијата на ставовите кон љубовта и бракот.
Колку е прекрасно и најотворено прикажана вљубеноста и смртта на љубовта на Доријан кон младата актерка Сибила.
Барајќи авантура, тој се наоѓа во запуштен и сиромашен кварт на Лондон каде случајно влегува во еден театар. Во одвратната нечиста атмосфера меѓу грдите лица тој ја забележува девојката која ги глуми сите главни улоги од драмите на Шекспир. Во таа атмосфера Сибила е вистинска божица. Млада, убава, невина. Тој се воодушевува од нејзиниот талент и најмногу од тоа што секој ден ја гледа различна: како Јулија, Офелија, Розалинда, Имоген...
„Ја гледав во секој век и во секоја носија. Обичните жени не ја будат нашата мечта никогаш. Тие остануваат во оној век во кој се. Никакви волшепства не ги преобразуваат, ниту им даваат нов облик... Нема тајни во нив.“
Една вечер решава да и ја искаже својата љубов на која Сибила веднаш и се предава. Утредента, воодушевен ги присилува своите пријатели да дојдат и да ја видат, па и тие да се воодушеват од неа.
Но, вечерта, Сибила е обична. Не си ја дава душата во глумењето туку само као лош ученик ги кажува репликите. Пријателите со потсмев го напуштаат театарот. Разочаран, по претставата, тој оди и и кажува дека повеќе не ја сака. Таа се обидува да му објасни што и се случило. Дека од сенките на љубовта (во театарот), таа за првпат почувствувала што е вистинска љубов (кон него), и дека тоа сознание ја спречило да глуми. Но, тој не може да прифати:
„- Да, викна тој, ти ја уби мојата љубов! Ти ми ја разгори фантазијата. Сега не ја поттикнуваш ни љубопитноста. Едноставно... не оставаш веќе никаков впечаток врз мене. Те сакав, бидејќи беше волшебна, бидејќи беше умна и генијална, бидејќи ги оживуваше соновите на големите поети и им даваше така облик и на сенките на уметноста. Сето тоа го отфрли. Плитка си и тапа... Што си сега? Убава глумица од трет ред!“
Тој ја сакал таинствената, многулика жена, жената со голем талент, со свое јас, а не обичната, вљубената жена подготвена на секоја жртва.
Овој став кон вљубеноста и романсата е кажан и на друго место:
„Еднаш преку цела сезона носев само темјанушки, како некоја уметничка тага по една романса, која не сакаше да умре. Најпосле сепак умре. Не се сеќавам веќе што ја уби. Мислам дека тоа го направи со намера целиот свет да ми го принесе како жртва.“
Или за жените:
„- Мора да признаеш дека жените им подаруваат на мажите чисто злато од својот живот.
- Можно е, но, потоа бараат на секој начин да им го вратиме променето во ситни пари.“
„Единствената убавина на минатото лежи во нејзиното минато. Но, жените никогаш не знаат кога завесата е спуштена. Секогаш тие би сакале уште некој шести чин и иако делото веќе не ни најмалку интересно, тие сакаат да го продолжат.“
Книгата е преполна со епиграми од сите теми:
„Бракот ја има таа убавина животот на измами да го прави и на едната и на другата страна неопходно нужен.“
„Смеењето не е за пријателството најлош почеток, но, несомнено е негов најдобар крај.“
„Нема човек кој е во состојба да го поднесува другиот кој е со исти недостатоци.“
„Оние кои се верни ја познаваат само тривијалната страна на љубовта, само неверните ја познаваат трагедијата на љубовта.“
„Ние старееме и стануваме грди кукли и спомени нè гонат на поминатите страси, од кои се грозевме и на слатките искушенија, на кои немавме храброст да им подлегнеме.“
„Секогаш сакам за своите нови пријатели да знам сè, а за старите ништо.“
„Луѓето кои сакаат само еднаш во животот всушност се површни. Она што тие го нарекуваат верност, јас го нарекувам или мрзливост на навиката или недостаток на фантазија.“
„Туѓата трагедија секогаш има врз себе нешто неверојатно обично.“
„Нашата иднина ќе биде како нашето минато, и гревот, кој еднаш сме го направиле со одвратност, ќе го направиме повеќе пати и тоа со уживање.“
„Големите глупости секогаш се прават од најблагородни мотиви.“
„Најглавниот недостаток на бракот е што нè лишува од егоизмот. А, луѓето, ако не се себични, безбојни се. Им недостасува индивидуалност. Но, постојат и такви природи, кои бракот ги прави сложени. Тие го задржуваат своето јас, па тогаш му додаваат многу други јас.“
„Кога сме среќни, секогаш сме добри; но, кога сме добри, не сме секогаш среќни.“
„Да се биде добар е да се биде во хармонија со самиот себе. Несогласноста владее таму каде што човек е принуден да биде во хармонија со другите.“
„Постојат два вида луѓе кои се навистина привлечни. Едни кои апсолутно знаат сè и други кои апсолутно ништо не знаат.“
и, само уште едно, зашто инаку ќе треба да ја препишам целата книга:
Подобро е да не се разликуваш од никого. Грдите и глупави луѓе најдобро живеат. Тие се во состојба да седат мирно и да се џарат во играта. Тие, всушност, не знаат за победи, но исто така не знаат ни за порази.“
Уживањето во книгите е незаменливо. За жал, младите ретко си го дозволуваат тоа уживање.
А, јас, бидејќи немав со кого да си ги споделам чувствата и опседнатоста со книгата, го направив тоа тука... Сега ми е полесно.

1 comment:

  1. „Уживањето во книгите...“ - точно! точно! точно!
    Меѓутоа... како да се започне една книга, а ако ја започнеш...

    ReplyDelete