Книгата „Што можеме ние Македонците да научиме од Александар Велики“ од Нено Богдан

Меѓу другото, иако недела, денес ја прочитав оваа книга од Нено Богдан која може да ја симнете на неговиот блог и од која може да научите навистина „јаки“ нешта. Може да кажам само браво за размислувањето и анализата.

Во продолжение еве една глава од книгата, која е најмногу поврзана со мојата стручна област:

Учи од Aristotle, а не од Aristophanes

Старогрчкиот историчар Plutarch во неговата биографија за
Александар Велики, ни ја раскажува следнава случка од животот
на големиот Македонец која, по мое мислење, кажува сЀза
неговиот однос кон книгите и учењето воопшто:
Имено, кога после сите битки и победи против Darius,
македонската војска ја презела контролата врз главниот град на
Персија, во царската ризница меѓу многуте златни и сребрени
предмети украсени со скапоцени камења, била пронајдена и една
раскошно декорирана кутија, за која на Александар слугите на
Darius му рекле дека во неа персискиот цар ги чувал своите
најскапоцени предмети. Бидејќи Александар по победата врз Darius
се сметал себеси за новиот цар на Персија, тојрешил да ја
продолжи традицијата и во тојковчег да смести некојсвојдрагоцен предмет.
Александар ги прашал генералите од македонската армија и
другите присутни, што е тоа по нивно мислење, што за него е
најзначајно и наскапоцено, достојно за да се стави во ковчегот. Се
појавиле разни мислења, при што некои сметале дека треба да
стави некое оружје, или можеби некојпрстен и печат кралски, а
можеби и да ја наполни со дијаманти кутијата. Откако ги ислушал
нивните предлози, Александар ги изненадил своите соработници
со одлуката во кутијата, во која требало да се чуваат највредните
предмети од неговиот живот, да смести - една книга!
Книгата била токму „Илијадата“ од Homer, во тоа време сметана
за еден од најквалитетните историско - поетски записи, полн со
практични совети и големи мудрости од кои многумина можеле да
учат за владеењето во мирот и однесувањето во војните. Таа му
била омилената книга на Александар, и тој решил токму неа, како
највреден предмет во својот живот, да ја стави во ковчежето
конфискувано од ризницата на персискиот цар.
Кога прв пат ја прочитав оваа интересна приказна, веднаш на ум
ми дојде следново прашање: што би ставиле лидерите од
политичката елита на модерната македонска држава доколку би
имале пристап до царското ковчеже во кое ќе треба ги чуваат
предметите кои најмногу ним им значат?
Едниот лидер веројатно би ставил шише виски во ковчежето,
другиот можеби список со адресите и телефонските броеви на сите
агенции за правење на реклами во земјава и пошироко, заедно со
лист хартија на кој би бил нацртан графикон со движењето на
неговиот личен рејтинг, еден бивш лидер веројатно би го ставил
својот бугарски пасош во ковчежето, а не е исклучено некои
политички големци во таквото едно ковчеже ги сместат и своите
кодошки досиеја од некогашната Служба за државна безбедност
кои успеале да ги украдат на време од архивите пред да почне
процесот на лустрација. А сигурно ќе се најде место и за штедна
книшка од некоја банка во Кипар, Швајцарија или Панама...
Сакам да кажам, не верувам дека било кој од нашите „големи“
лидери ќе стави книга во своето ковчеже за чување на вредни
предмети. А не дека и гласачите на тие политичари се нешто
понаклонети кон книжевноста, по светлиот пример на Александар
Велики. Повеќето просечни млади Македонци, да им дадете шанса
да стават нешто свое највредно во ковчежето на Darius, сигурно ќе
се решат за пиратско DVD со спотовите од некоја српска или
бугарска пејачка со големи гради.
Во денешна Македонија, книга на Aristotle, философот достоен да
биде учител на Александар Велики, можете да си купите во некои
книжари за само сто денари! Две кутии цигари, еден и пол
килограм банани, 400 грама говедско месо или половина табла
јајца вредат повеќе од една книга на учителот на Александар
Велики Македонски. И пак никој не ги купува тие книги.
Очигледно, Aristotle бил доволно добар за Александар, ама не е
доволно добар за Македонците, кои сакаат да се нарекуваат себеси
„чеда на Александар, гордост наша македонска“. Е да, тој таков
каков што бил е гордост наша македонска, но дали ние, вакви
какви што сме можеме да речеме дека тој со нас би се гордеел?
Филип II, кога му се родил синот Александар, му пишал писмо на
Aristotle (со кого се знаел од младоста уште, бидејќи таткото на
Aristotle му бил личен лекар на таткото на Филип) со следнава
содржина: „од Филип до Aristotle, поздрави! Да знаеш дека ми се
роди син. За тоа, на боговите сум им бескрајно благодарен, не
толку поради тоа што ми се роди баш син, туку повеќе поради тоа
што се роди тој додека ти си жив, затоа што се надевам дека ако
ти му бидеш учител кога ќе потпорасне, сигурно од него ќе стане
човек што на моето кралство голема добробит ќе му донесе“
Ете, не бил само Александар тој кој го ценел учењето. И
неговиот татко, кој во една пригода го советувал синот да го слуша
внимателно она што го подучува Aristotle за да не ги повтори
истите грешки што Филип ги направил поради необразованост,
значи и тој бил свесен за важноста на образованието.
За жал, денешните Македонци овој начин на размислување не го
споделуваат со своите славни и успешни предци. Како што
објаснував опширно во една колумна на мојот блог, со наслов „Што
можеме ние Македонците да научиме од Евреите“, во нашата
држава ако некој млад човек седне на клупа во парк со шише
ракија во рацете, нема да изненади никого со таа своја постапка,
но ако биде виден со книга во рацете како седи истиот тој млад
човек на истата таа клупа во паркот – тој ќе стане мета за подбив,
бидејќи во нашиот секојдневен разговорен јазик, да му кажеш
некому да „не се прави паметен“ се смета за сериозна навреда.
Но, дури и оние кои сепак решаваат да учат, поради накриво
насадениот образовен систем во државава, не го прават тоа на
најпродуктивниот начин. Еве, на пример, студентите по економија:
јас сум имал прилика со можеби дваесетина дипломирани
економисти да разговарам за тоа што го учеле на факултет, и од
ниту еден од нив не сум слушнал дека ја прочитале книгата на
легендарниот економист Adam Smith кај нас позната под
скратениот наслов „Богатството на народите“. Книгата ја има и на
македонски преведено и чини неколку илјади денари да се купи,
па можеби тоа е пречка за поголема читаност. Таа може да се
најде и на интерент, на англиски вистина, но може да се најде.
За книгите на David Ricardo или Milton Friedman да не правиме
муабет, а John Maynard Keynes, можеби највлијателниот економист
на XX – иот век и „идеен творец“ на ММФ и Светската банка, за
повеќето наши дипломирани економисти е вистинска terra incognita
(непозната област). И најголемиот дел од нивните професори не се
нешто подобри во тој поглед од нив, затоа што и тие, исто како и
нивните студенти, учеле за големите мислители, а не учеле од
големите мислители. Со други зборови, тоа што тие го знаат за
нивните идеи не го добиле со читање на книгите напишани од нив
лично (иако барем во денешно време сите капитални дела на
мислителите на општествените науки ги има на интернет) туку со
читање на книги напишани од други луѓе за нив.
А како што Aristotle објаснил во едно писмо до Александар, да се
учи од некого и да се учи за некого, не е исто:
„Од Александар до Aristotle, поздрави! Не си направил добра
работа со тоа што си ги објавил твоите предавања во книга. Сега
секој ќе може да го прочита она што ти мене ме подучуваше, и
секој ќе ги научи истите работи што јас ги научив. И по што тогаш
јас ќе бидам подобар од другите луѓе? Мојата желба е да ги
надминам сите останати во паметта, а не во силата. Поздрави!
Од Aristotle до кралот Александар, поздрави! Си ми пишал во
врска со објавувањето на моите предавања, сметајќи дека тие
работи требало да ги држам во тајност. Не се вознемирувај поради
тоа, оти сакам да знаеш дека тие предавања истовремено и се
објавени и се зачувани во тајност. Затоа што нивната смисла е
разбирлива само за оние кои биле на моите предавања да ме
слушаат како ги објаснувам. Другите, нема да ги сфатат. Поздрави,
кралу Александар“.
Овој дел од преписката меѓу ученикот кој бил крал и философот
кој му бил учител, ни ја оставил нам, на идните генерации
историчарот од времето на стариот Рим по име Aulus Gelius. Не
преведував буквално, а и го модернизирав начинот на изразување,
сЀ со цел да биде појасна поуката.
Резиме: Aristotle бил сериозен мислител кој во своите дела
пишувал за политика, економија, право, етика. Во истата епоха
живеел во Athens и еден комедиограф по име Aristophanes кој
пишувал лесни комедии кои на тогашната публика ѐ биле многу
забавни. Александар државникот учел од Aristotle и затоа ги
потчинил жителите на Athens кои не ги ценеле многу своите
мислители (философот Socrates го осудиле на смрт) но ги
обожавале своите комичари, каков што бил Aristophanes.
Во денешна Македонија имаме ситуација кога десетици илјади
млади Македонци се спремни да отидат на стадион и да навиваат
на цел глас за македонската репрезентација. Тоа е прекрасно, но
колку од нив се подготвени напорно и вредно да студираат некој
технички факултет кој утре ќе им обезбеди да најдат самите некоја
продуктивна работа, можеби и во добро платеното странство?
Колку часови трошат младите Македонци пред компјутер играјќи
игри, а колку во учење на програмирање на релациони бази на
податоци или одржување на компјутерски мрежи? Македонија
нема да стане почитувана сЀ додека ние сме дежурни „берачи на
портокали на грчките плантажи“, туку тогаш кога грчките хакери
ќе бидат пресреќни кога ќе пиратираат некој софтвер произведен
од македонски програмери.
Погрешно е да се мисли дека најголемиот успех за Македонците
е да ги навредат Грците. Напротив, најголемата навреда за Грците
е успехот на Македонците. Во секој поглед.
Александар знаел дека кој учи, тој победува. И кој победува, тој
пак треба да учи. А ние ниту учиме, ниту победуваме. Можеби
треба да почнеме да учиме, за да почнеме да победуваме.